Najprostszym i najczęściej stosowanym przez pracodawców systemem czasu pracy jest system podstawowy, w którym praca odbywa się po 8 godzin na dobę przez średnio 5 dni w tygodniu, co daje przeciętnie 40 godzin pracy w skali tygodnia. System ten nie wymaga spełnienia żadnych warunków i może być stosowany w długich okresach rozliczeniowych czasu pracy, wynoszących nawet 4 miesiące, bez konieczności spełnienia żadnych dodatkowych warunków.
W jakie dni można pracować w systemie podstawowym?
System podstawowy oznacza pracę przez średnio 5 dni w tygodniu, ale przepis nie wskazuje na to, w jakie dni taka praca będzie się odbywała, choć najczęściej przypada ona od poniedziałku do piątku. Możliwe jest również planowanie pracy w soboty i wyznaczanie w zamian innego dnia w tygodniu, który będzie dla pracownika dniem wolnym z tytułu przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy. Praca w niedziele jest z kolei możliwa tylko przy spełnieniu dodatkowych przesłanek dopuszczających taką prace wynikających z art. 15110 k.p., które są jednakowe dla wszystkich systemów czasu pracy.
W zasadzie jedyna elastyczność tego systemu czasu pracy polega na tym, że można w niektóre tygodnie zaplanować 6 dni pracy po 8 godzin, a w inne 4 dni pracy po 8 godzin lub mniejszą liczbę dni roboczych, ale zawsze trwających 8 godzin. Na taką organizację pracy pozwala zasada przeciętnie 5-dniowego tygodnia pracy.
Czy praca w systemie podstawowym wymaga harmonogramów czasu pracy?
Najczęściej pracodawcy stosujący podstawowy system czasu pracy określają w regulaminach pracy sztywne godziny pracy, np. 8.00 – 16.00, czy 7.00 – 15.00 w dniach roboczych i to jest wystarczające działanie, aby nie tworzyć harmonogramów czasu pracy. Wystarczy jeszcze w regulaminie napisać, że praca odbywa się od poniedziałku do piątku, a soboty są dniem wolnym z tytułu 5-dniowego tygodnia pracy. W takiej sytuacji spełniona jest przesłanka nie tworzenia harmonogramów, gdyż obowiązuje sztywny rozkład czasu pracy wynikający z przepisów prawa pracy, do których na mocy art. 9 k.p. zalicza się także regulamin pracy.
Harmonogramy czasu pracy muszą być tworzone, jeśli pracodawca planuje pracę na 2 lub 3 zmiany lub praca planowana jest nierównomiernie o różnych godzinach dnia. W takim bowiem przypadku dopiero z harmonogramu pracownik dowie się o obwiązujących go godzinach pracy.
Harmonogramów wymagało będzie ponadto planowanie pracy pracownikom zatrudnionym w niepełnym wymiarze czasu pracy, gdy pracują oni nierównomiernie, a nie po 4 czy 6 godzin każdego dnia roboczego.
Jak można uelastycznić czas pracy w systemie podstawowym?
Często stosowanym w praktyce sposobem na bardziej elastyczne podejście do czasu pracy w systemie podstawowym jest połączenie go z ruchomym rozkładem czasu pracy, przewidującym widełki odnośnie godzin rozpoczynania pracy, np. w przedziale 7.00 – 9.00. Rozwiązanie to jest bardzo dobrze oceniane przez pracowników, gdyż ogranicza spóźnienia do pracy, a przy większych widełkach daje nawet możliwość celowego późniejszego rozpoczęcia pracy, aby rano załatwić jakąś sprawę w urzędzie, banku, czy iść do lekarza. Z drugiej strony w dniach, gdy po południu ma się jakieś plany, np. zebranie w szkole u dziecka można pracę zacząć wcześniej, aby nie korzystać z wyjścia prywatnego celem uczestniczenia w takim zebraniu.
Widełki bez ryzyka dla pracodawcy mogą być nawet 5-godzinne, gdyż wtedy zawsze jest gwarantowany nieprzerwany 11-godzinny odpoczynek, bowiem 24 godziny doby – 8 godzin pracy – 5 godzin widełek daje właśnie 11 godzin, gwarantujące minimalny odpoczynek wymagany przez art. 132 k.p. Część firm zgadza się na jeszcze większe widełki godzinowe, ale to już generuje ryzyko naruszenia odpoczynku, jeśli pracownik nie będzie go sam przestrzegał, gdyż przyjście w jednym dniu najpóźniej do pracy jak na to pozwalają widełki nie może wiązać się z przyjściem w kolejnym dniu na pierwszą godzinę dopuszczoną w przedziale godzinowym.
W ruchomym czasie pracy ponowne rozpoczynanie pracy w tej samej dobie pracowniczej nie generuje pracy w godzinach nadliczbowych, co jest ważną zmianą na plus dla takiej organizacji pracy, gdyż możliwe jest pracowanie na zmianę od 9.00, od 7.00, od 9.00 i od 7.00. Działanie takie jest zgodne z prawem i nie generuje żadnych komplikacji.
UWAGA! Nieprawidłowym podejściem do elastyczności czasu pracy w tym systemie jest jednak możliwość pracy dłużej od poniedziałku do czwartku, np. po 15 czy 30 minut i krótsza praca w piątki, aby szybciej zacząć weekend. Norma dobowa ma charakter sztywny i nie może być bilansowana w innym okresie niż doba pracownicza, a zatem takie działanie oznacza nadgodziny w 4 dniach i konieczność złożenia wniosku o ich odebranie w piątek.
Co zmienia długi okres rozliczeniowy?
Poza ruchomym rozkładem czasu pracy drugim sposobem na uelastycznienie czasu pracy w systemie podstawowym jest 3-4 miesięczny okres rozliczeniowy, który pozwoli w praktyce na stosowanie nierównomiernego rozkładu czasu pracy. Dzięki temu czas planowany w poszczególnych miesiącach nie musi zgadzać się z wymiarem (nominałem) czasu pracy dla takiego miesiąca kalendarzowego i można zaplanować nawet ok. 200 godzin pracy w miesiącu, równoważąc go krótszym czasem pracy w innych miesiącach tego okresu rozliczeniowego. Co ważne takie planowanie czasu pracy nie wiąże się z kosztem nadgodzin i nie generuje żadnych perturbacji płacowych przy stałych wynagrodzeniach miesięcznych. Od lat przyjmuje się bowiem, że pracownik wynagradzany stałą stawką miesięczną otrzymuje ją w tej samej wysokości we wszystkich miesiącach bez względu na faktyczną liczbę godzin przypadających do przepracowania.
Jak mogą pracować niepełnoetatowcy zatrudnieni w systemie podstawowym?
W przypadku osób zatrudnionych w niepełnym wymiarze czasu pracy nadal obowiązują standardowe normy czasu pracy, a więc 8-godzinna norma dobowa i przeciętnie 40-godzinna norma tygodniowa. Powyższe oznacza z kolei, że osoby takie nie muszą pracować po 4 godziny dziennie, gdy mają ½ etatu i po 6 godzin dziennie, gdy mają ¾ etatu. W praktyce możliwe jest planowanie pracy takim pracownikom po 8 godzin w niektóre dni i w zamian planowanie dni wolnych od pracy, które będą mieć charakter dni tzw. harmonogramowo wolnych od pracy. Będą to bowiem dodatkowe dni wolne od pracy poza gwarantowanymi ustawowo świętami, niedzielami oraz dniami wolnymi z tytułu 5-dniowego tygodnia pracy. Nierównomierne planowanie czasu pracy ma jednak jedną wadę, gdyż wiąże się z koniecznością tworzenia harmonogramów czasu pracy.
Czy praca w 4-brygadówce to praca w systemie podstawowym?
W branży energetycznej oraz w produkcji praca często jest wykonywana non-stop, czyli przez 24 godziny na dobę przez 365(6) dni w roku kalendarzowym. Przed wejściem Polski do UE istniało w tym zakresie specjalne rozwiązanie prawne dla takiej organizacji pracy, a była to 4-brygadowa lub podobna organizacja pracy. Od 2004 r. nie ma już takiego rozwiązania, a potocznie stosowana nazwa „4-brygadówka” to po prostu podstawowy system czasu pracy połączony z pracą na 3 zmiany.
